26 januari 2021

Memorabele rit: de Grote Postkoetsenrace 1986

Dit jaar is het 35 jaar geleden dat op 13 september 1986 de Grote Postkoetsenrace over een afstand van driehonderd kilometer van Groningen naar Leiden werd gereden, ter ere van het honderdjarig bestaan van de ‘Leidse 3 October Vereeniging’.

Hutspot, haring en wittebrood

Traditiegetrouw wordt in Leiden elk jaar op 3 oktober het Leidens Ontzet, de bevrijding van Leiden tijdens de Tachtigjarige Oorlog, groots gevierd met onder andere een kermis, een grote optocht, en eet de echte Leienaar hutspot, en haring met ‘wittebrood’.
Een terugblik op de zeven dagen durende ‘race’ met twaalf authentieke postkoetsen, voornamelijk in Engeland gebouwd en daterend uit de tweede helft van de 19^e eeuw. Getrokken door steeds vier paarden (met twee reservepaarden per aanspanning), ging de route over het postkoetsentraject dat honderd jaar eerder veel gebruikt werd, met Groningen als startpunt en van Friesland naar Noord- en Zuid-Holland via Alkmaar: steden die net als Leiden ook jaarlijks het Beleg en het Ontzet van de stad herdenken en vieren.

Gesponsorde postkoetsen

De ‘race’ stond bekend om de vlekkeloze organisatie, waarbij niets aan het toeval overgelaten werd en waarbij veiligheid en welzijn van de dieren voorop stond. Zo werd elk rijtuig voor en na elke rit uitvoerig geïnspecteerd en reisde een team van dierenartsen in opleiding de gehele route mee om de paarden te keuren. Maar ook de kosten van een dergelijk evenement waren zo enorm (denk alleen al aan het dagelijks onderbrengen van 72 paarden voor de nacht!) dat er vele sponsors nodig waren voor de financiering. Hoofdsponsor daarbij was uiteraard het postbedrijf PTT, die speciaal voor deze memorabele rit vier ansichtkaarten met postkoetsafbeeldingen en PTT stempels liet maken.

ansichtkaart

De aanspanningen werden door twaalf bedrijven, zoals Heineken, de zuivelcoöperatie Frico / Domo, Golden Tulip Hotels en Douwe Egberts gesponsord. De DE – koets had als bijzonderheid dat er één schimmel tussen de donkere paarden liep, om reden dat op het originele Pickwick-theedoosje ook een span met één schimmel afgebeeld stond.
Het werd uiteraard geen race waarbij de snelste als winnaar uitgeroepen werd; het wedstrijdelement bestond voornamelijk uit een Concours d’Elegance bij aankomst in Leiden, diverse tijdritten (zónder de hedendaagse GPS navigatiemiddelen en dito snelheidswaarnemingen) en behendigheidsproeven die met goed weer op veel bekijks konden rekenen. Populaire proeven als ringsteken, ‘klûnen’ over een wildrooster (waarbij tapijtrollen uitgerold en nadien weer opgerold werden) en een vaardigheidsparcours.

De DE - Pickwick postkoets (foto: www.hippomobielerfgoed.nl)

Vrije dag voor de kinderen

In alle steden en dorpen op de route kregen de scholieren vrijaf op de dag dat de postkoetsen langs hún dorp zouden komen en ze maakten er een enorm feest van. In sommige dorpen stonden er slechts tien of vijftien, maar zeer enthousiaste kinderen langs de route … en niet omdat ‘de rest’ geen zin had om te komen, maar omdat het dorp niet meer kinderen telde. De koetsiers en hun équipage werden onderweg op allerlei manieren door de dorpelingen vermaakt, waaronder een slagboom met een ‘omgekeerde tolheffing’ bij Wanswerd (presentjes voor de koetsiers) en waarbij de volgauto van de politie de slagboom pas mocht passeren als de inzittenden een kwartetspel van de 3 October – Vereeniging hadden overhandigd aan de dorpelingen.

Nostalgie ... autotelefoons en skûtsjes

Behalve de fotograferende en schrijvende pers was er ook veel belangstelling van radio en televisie. Radioverslaggevers renden achter de koetsen aan om het hoefgekletter en gekraak van de wielen met geluidsopnames vast te leggen!
Ook de opkomst van de mobieltjes stond in 1986 nog in de kinderschoenen. Smartphones bestonden nog helemaal niet en in diverse krantenartikelen uit die tijd gaf de PTT hoog op over de ‘draadloze autotelefoons’ die zij de koetsiers ter beschikking hadden gesteld tijdens de race …. telefoonhoorns op een accupakket ter grootte van een draagkoffertje met schouderriem, waarmee onderling contact gehouden kon worden…. indien er dekking van het netwerk was!

De oversteek van Friesland naar ‘Holland’ was ook een bijzonder moment voor de koetsiers en palfreniers van de koetsen. In de 19^e eeuw ging de oversteek over het water omdat de Afsluitdijk nog niet aangelegd was (het IJsselmeer was nog Zuiderzee), dus werden de opzittenden met hun bagage per skûtsje van Makkum naar Medemblik in West-Friesland gezeild, waarna ze met de stoomtram werden opgepikt om in Hoorn weer herenigd te worden met hun rijtuigen en paarden (die veiligheidshalve per vrachtwagen wél over de Afsluitdijk naar Hoorn vervoerd werden).

Kritiek op de jury

Opvallend genoeg was de belangstelling van het publiek onderweg daarna minder groot. Het Leidse – en Hollandse volk heeft van oudsher toch een minder ‘natuurlijke’ band met het paard, maar in de pleisterplaatsen waar van alles georganiseerd was, stroomde het publiek weer toe. In Lisse werd een heuse roofoverval door cowboys in scene gezet, die de bereden politie vakkundig ‘oploste’ en bij aankomst in Leiden was er een Concours d’Elegance waarbij de kleding van de koetsier en palfreniers, de tuigen, koetsen en paarden beoordeeld werden. De keuzes van de jury werd door kenners bekritiseerd vanwege het schilderwerk met de spuitbus (in plaats van met een kwastje) op de winnende postkoets en dat er voor de, door Heineken gesponsorde koets, enorme Shires ingespannen waren. Een prachtige combinatie, maar geen ras dat vroeger voor de postkoets liep.

De postkoetsenrace was natuurlijk geen echte wedstrijd, maar uiteindelijk werd er toch een winnaar uitgeroepen in de persoon van Aaldert van der Nagel uit Voorhout, die de meeste punten verdiend had in de diverse onderdelen. Hoewel het evenement een daverend succes was en er al direct over een vervolg gesproken werd, is het daar helaas nooit van gekomen.

Concours d'Elegance in Leiden

Deelnemers en hun rijtuigen

Voorhout: A. van der Nagel – Private Coach (Engeland) uit 1880
Rijnsburg: H. Haasnoot – Private Coach (Engeland) uit 1860
Giekerk: P. de Boer – Mail Coach (Engeland)
Maarssen: H.C. Hoek en K.Coppoolse – Drag Coach (Engeland) uit 1863
Breukelen: B. Molenkamp – Private Drag (Engeland) uit 1875
Velp: H. Kraay / Stal Middelkoop – Private Parkdrag (Engeland) uit 2e helft 19e eeuw
Heerlen: Chr. van Tilburg – Stage Coach (Engeland) uit 1840
Morra: Reitsma – Private Coach (Frankrijk) uit 1875
Noordwolde: H.J. van Dijk – Private Coach, geen verdere gegevens
Groningen: Stalhouderij Kuipers – Road Coach (Engeland) uit 1872
Zoeterwoude: Bierbrouwerij Heineken – Mail Coach (Engeland) 1870
Terwolde / Woerden: Joh. Kruitbosch, F. Zaal en K. Verbruggen – Mail Coach (?)